Ислам діні адам өмірінің теологиялық, құқықтық және этикалық қабаттарын қамтиды. Адам өмірінің барлық салаларында орын алатын құқықтық мәселелер, пайғамбар заманында уахи арқылы, яғни Құран аяттарымен және пайғамбар үкімімен шешімін тауып отырды. Бұл кезеңде үкім шығару тәсілдері мен қағидаларын қолдануға қажеттілік туындамады. Сахабалар дәуірінде пайғамбардың көзі тірісінде орын алмаған жайттар мен сұрақтар туындап, адамдар арасында пәтуа мен үкім беру міндетінжекелеген сахабалар атқарды. Олар Құран мен сүннет тілі болған – араб тілін, аяттардың түсуі (нузул) мен хадистердің айтылу себептерін (уруд) және шариғаттың асыл мақсаттарын жақсы білді. Өйткені сахабалар ерекше қабілетке ие болумен қатар, олар ұзақ уақыт Аллаһ елшісімен бірге өмір сүріп, аят-сүрелердің түсу барысына, хадистердің айтылу себептеріне куә болды. Сонымен қатар олар үкімі діни мәтіндерде нақты келмеген мәселелерде ыждағатпен шешім шығара білді. Осылайша бұл кезеңдегі құқықтық негіздерді: Құран, сүннет және сахаба ыждағаты құрады. Табиғин және олардан кейінгі буын өкілдерінің кезінде де бұл үрдіс жалғасын тауып, ислам мемлекетінің кең етек жаюы себепті, адамдар арасында түрлі сұрақтар мен мәселелер туындады, пікірталастар артты. Оған Сағид ибн Мусайяб, Уруа ибн Зубәйр, Қазы Шурайх пен Ибраһим ибн ән-Нахаи сынды табиғин дәуірінің мужтаһидтері ғылыми негіздерге сүйене отырып шешімдерін айтып отырды. Алайда барлық ғалымдардың үкім шығару методологиясы бірдей болмады. Үкім шығаруда қолданылатын қағидалардың бірі мәфхум әл-мухалафа қағидасын дәлел ретінде қолдану жайлы да усуль ғалымдары арасында көптеген көзқарастар айтылады. Солардың ішінен алып қарастыратын мәселе Ханафи мазхабы мен мутакаллимдердің мәфхум әл-мухалафа қағидасын алып, алмауын қарастырамыз. Сонымен қатар ол қағиданың үкімге әсері жайлы да бірнеше мысалдар келтіріледі.

Авторы рассмотривают проблему феномена мира ценностей человека, чтобы соединить разрозненные элементы представлений о человеке в осмысленное единство. Возникает необходимость критического исследования истории данной проблемы, ее генезиса и развития для выявления позитивного потенциала и прогрессивных идей. Поэтому представляет интерес обращение к классической традиции понимания человека со времен античности и до сегодняшнего дня. Цель статьи – рассмотреть, как на различных этапах истории известные мыслители понимали сущность и природу человека. В статье используется философская методология, которая соответствует современному уровню духовной и научно-теоретической культуры. Авторы применяют такие научные методы, как восхождение от абстрактного к конкретному, принцип конкретного историзма (единство исторического и логического). Конкретный историзм позволяет рассматреть логику исторически развивающегося предмета (процесса), данный принцип способствует активному отражению исторического процесса. Историзм прослеживает и воспроизводит сущность исторического процесса с точки зрения его становления и развития в системе понятий. Анализ показал, что в античной культуре поворот к антропологической проблеме осуществил Сократ, который утверждал, что разум – это уникальное свойство человека. В арабо-мусульманской философии средневековья рассматривали вопрос о человеке в учениях Аль-Фараби, Ибн - Сины. Ибн Сина, как человек своей эпохи, не отказался от представлений о высших духовных реалиях небесного мира, но в то же время в этой жизни он направил человека к нравственным ценностям. Кант в своей философии постоянно указывает, что человек не средство, а цель, и даже цель целей и поэтому человеколюбие является важнейшим духовным качеством человека, это гуманистический принцип, который является сильной стороной кантовской морали. Абай разработал новый идеал целостного человека – «толық адам». Нравственный кодекс великого гуманиста – «Адам бол». Абай отмечает, что красивым и сильным делают человека его ум, эрудиция, честь и обаяние, он ориентируется на духовность, знание, образование и культуру. Шакарим Кудайбердиев считал, что совесть как первичная потребность души - это истина, которая очищает человека от нравственного зла и ведет его к духовному совершенству и воспитанию человечности.