Аңдатпа: Өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың заңнамалық мойындалуына қарамастан, олардың азаматтық құқықтағы құқықтық мəртебесі əлі де екіұшты болып қала береді. Олардың қызмет ерекшеліктерін нақты реттейтін құқықтық нормалардың жоқтығы жəне жеткіліксіз реттелуі құқықтар мен міндеттерді белгілеуде, мүдделерді қорғауда, сондай-ақ салық салу жəне азаматтық-құқықтық жауапкершілік мəселелерінде қиындықтар туғызады. Азаматтық құқықтағы өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың құқықтық мəртебесінің ерекшеліктерін анықтау, проблемалық аспектілерді белгілеу жəне заңнамалық реттеуді жетілдіруге ұсыныстар əзірлеу. Зерттеуде заңнаманы, оның дамуы мен сот тəжірибесінде қолданылуын талдау үшін салыстырмалы, тарихи-құқықтық, жүйелік жəне нормативтік-құқықтық тəсілдер қолданылды, сондай-ақ азаматтық құқықтағы өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың құқықтық мəртебесінің ерекшеліктері анықталды. Азаматтық құқықтағы өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың құқықтық мəртебесін талдау нəтижесінде негізгі проблемалар анықталды: азаматтық-құқықтық қатынастарды реттеудің жеткіліксіздігі, келісімшарттарды рəсімдеуде жəне құқықтарын қорғауда белгісіздік, сондай-ақ біркелкі құқық қолдану практикасының жоқтығы. Сонымен қатар, өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтар мен олардың келісімшарттық серіктестерінің құқықтық сауатсыздығы жиі даулар мен құқықтық белгісіздікке əкеледі. Бұл мəселелерді шешу кешенді тəсілді қажет етеді, оған нормативтік базаға жетілдіру енгізу, өзін-өзі жұмыспен қамтылғандармен өзара əрекеттесу үшін үлгілік келісімшарттар мен ұсыныстар əзірлеу, сондай-ақ азаматтық-құқықтық қатынастардың қатысушыларының құқықтық білім деңгейін көтеру кіреді. Бұл нəтижелердің маңызы — өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың құқықтық қорғалуын арттыруға, азаматтық-құқықтық мəмілелердің сапасын жақсартуға жəне даулар мен сот ісінің санын азайтуға мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде жеке кəсіпкерлік белсенділіктің дамуына, нарық қатысушылары арасындағы сенімді нығайтуға жəне өзін-өзі жұмыспен қамту саласындағы құқықтық реттеудің тиімділігін арттыруға ықпал етеді.

Аңдатпа: Қазіргі кезде көші-қон саласындағы мемлекеттік бақылау жүйесі жеткіліксіз тиімді. Көші-қон процестерін реттеуге қатысатын органдар арасындағы өкілеттіктердің нақты бөлінбеуі, бақылау механизмдерінің өзара байланысының əлсіздігі, сондай-ақ нормативтік- құқықтық базаның əлсіздігі осы саладағы қадағалаудың нəтижелілігін айтарлықтай төмендетеді. Сонымен қатар, бақылау органдарының лауазымды тұлғалары мен қоғамдық бақылау институттарының өзара əрекеті фрагментті жəне реттелмеген, бұл əділ əрі ашық көші- қон саясатын қалыптастыруға кедергі келтіреді. Мақалада көші-қон саласындағы бақылау-қадағалау органдарының лауазымды тұлғаларының қызметін талдау жəне олардың қоғамдық бақылау институттарымен өзара əрекеттесу тиімділігін арттыру жолдарын анықтау мақсаты қойылған. Арнайы назар аталмыш субъектілердің өкілеттіктерін құқықтық реттеу мəселесіне жəне көші-қон саласында үйлестіру мен ашықтықты жетілдіру бойынша ұсыныстарды əзірлеуге аударылады. Жұмыста жүйелік, нормативтік-құқықтық, салыстырмалы-құқықтық жəне институционалдық əдістер қолданылады. Қолданыстағы нормативтік актілер, мемлекеттік жəне қоғамдық институттар арасындағы өзара əрекеттесу құрылымы, сондай-ақ құқық қолдану практикасының мысалдары талданады. Зерттеу нəтижесінде негізгі мəселелер анықталды: көші-қон бақылауын жүзеге асыратын органдар арасындағы құзыреттердің анық еместігі; мемлекеттік жəне қоғамдық құрылымдар арасындағы тұрақты өзара əрекеттің болмауы; сондай-ақ мұндай үйлестіруді реттейтін нормативтік база əлсіздігі. Реформалау бағыттары ұсынылды: көші-қон бақылауына қатысушылардың өкілеттіктерін нақтылау жəне нормативтік бекіту, қоғамдық құрылымдармен институционалдық өзара əрекеттесу механизмдерін құру, сондай-ақ азаматтық қоғамның көші- қон процестерін мониторингтеуге қатысуын кеңейту. Нəтижелердің маңызы – ашық жəне əділ көші-қон саясатын қалыптастыруға ықпал ететін ұсыныстарды əзірлеуде. Мемлекеттік жəне қоғамдық институттардың өзара əрекеттесу тиімділігін арттыру көші-қон ағындарына бақылауды күшейтіп қана қоймай, азаматтар мен мигранттардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз етіп, құқық тəртібін нығайтуға жəне мемлекеттік органдарға сенімді арттыруға мүмкіндік береді.