Аңдатпа: Қазақстан Республикасындағы адам мен азаматтың құқықтық мəртебесінің конституциялық кепілдіктері, формалды құқықтық нормалардың болуына қарамастан, олардың нақты практикада іске асырылуында қиындықтарға тап болады. Негізгі қиындықтар құқық қолдану тəжірибесінің кемшіліктерінде, халықтың құқықтық сауаттылығының жеткіліксіздігінен, сондай-ақ саяси жағдай мен институционалдық тосқауылдардан туындайтын шектеулерде жатыр. Зерттеудің мақсаты – Қазақстандағы адам мен азаматтың құқықтық мəртебесінің қазіргі конституциялық кепілдіктерін талдау, олардың іске асырылуындағы бар мəселелерді анықтау жəне құқық қорғау жағдайын жақсартудың жолдарын ұсыну. Зерттеу үшін Қазақстан Республикасының Конституциясы жəне халықаралық құқық қорғау құжаттары сияқты заңдық жəне нормативтік актілердің талдауы қолданылды. Зерттеудің əдіснамалық негізі халықаралық тəжірибені талдау үшін салыстырмалы-құқықтық əдіс жəне Қазақстанның қолданыстағы заңнамасын нормативтік-құқықтық талдау болып табылады. Сондай-ақ, азаматтардың құқықтары мен еркіндіктерінің нақты өмірде қабылдануын талдау үшін социологиялық зерттеулер қолданылды. Зерттеу нəтижелері Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген құқықтар мен еркіндіктердің кең ауқымына қарамастан, олардың нақты іске асырылуында елеулі мəселелер бар екенін көрсетті. Олардың негізгісі құқық қолдану тəжірибесінің жетілмегендігі, азаматтардың құқықтық сауаттылығының төмендігі, сондай-ақ адам құқықтары жөніндегі өкілетті органдардың, мысалы, Адам құқықтары жөніндегі уəкілдің жұмысының шектеулі тиімділігі болып табылады. Сондай-ақ, елдегі саяси жағдайдың азаматтардың пікір еркіндігі мен азаматтық қатысуына əсер ететіні анықталды, бұл азаматтардың құқықтарын толық іске асыруды шектейді. Бұл нəтижелер құқық қорғау жүйесін жетілдірудің жəне құқықтар мен бостандықтарды іске асыру механизмін жақсартудың маңыздылығын көрсетеді. Халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру, құқық қолдану тəжірибесін жақсарту жəне адам құқықтарын қорғау саласындағы институционалдық жұмысты күшейту – Қазақстандағы азаматтардың құқықтық қорғалу деңгейін арттыру үшін қажетті қадамдар болып табылады. Бұл нəтижелердің маңыздылығы олар тек бар мəселелерді түсінуге ғана емес, сондай-ақ оларды шешу жолдарын ұсынуға көмектесетінімен, бұл елдегі адам мен азаматтың құқықтық мəртебесін жақсартуға жəне азаматтардың мемлекеттік институттарға деген сенімін арттыруға септігін тигізеді.

Аңдатпа: Қазақстан Республикасында цифрландыру жəне еңбек нарығының өзгерістері жағдайында еңбек қатынастарын реттеуді реформалау қажеттілігі байқалады. Елде бірқатар проблемалар бар, мысалы, бейресми жұмыспен қамтудың жоғары деңгейі, еңбек құқықтарының жиі бұзылуы, сондай-ақ шағын кəсіпкерлік, фрилансерлер мен өз бетінше жұмыс істейтіндердің құқықтық қорғалуының жеткіліксіздігі. Цифрлық технологиялардың еңбек нарығына əсері заңнаманы жаңа жұмыс түрлеріне бейімдеуді талап етеді, бұл еңбек қатынастарын реттеу мəселесін өзекті етеді. Қазақстандағы еңбек қатынастарын цифрландыру жағдайында реттеу мəселелерін зерттеу, жаңа технологиялардың еңбек нарығына əсерін бағалау жəне қашықтан жұмыс істеу, өз бетінше жұмыс істейтіндер құқықтарын қорғау жəне еңбек құқықтарын қорғаудың цифрлық механизмдерін енгізу арқылы еңбек заңнамасын жетілдіру жолдарын ұсыну. Қазақстан Республикасының заңнамасы, ЕО, АҚШ жəне Оңтүстік Корея елдеріндегі еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі халықаралық тəжірибе, сондай-ақ сот практикасы мен еңбек дауларының статистикасы бойынша кешенді талдау жүргізілді. Контент-талдау, заңнаманы салыстырмалы талдау əдістері жəне еңбек нарығындағы ағымдағы мəселелер туралы деректерді талдау əдістері қолданылды. Зерттеу нəтижелері еңбек заңнамасын қазіргі жағдайға бейімдеудің қажеттілігін, оның ішінде қашықтан жұмыс істеу жəне өз бетінше жұмыс істеуді атап көрсетеді. Халықаралық еңбек құқықтарын қорғау механизмдері, мысалы, икемді еңбек келісім-шарттары мен еңбек дауларын шешудің электронды жүйелері қарастырылды. Зерттеу қашықтан жұмыс істеу үшін жаңа құқықтық нормаларды əзірлеу жəне өз бетінше жұмыс істейтіндер үшін əлеуметтік кепілдіктерді құру бойынша еңбек заңнамасын жетілдіруге арналған ұсыныстар жасады. Еңбек құқықтарын қорғаудың цифрлық механизмдерін енгізу Қазақстандағы еңбек нарығының дамуына жəне жұмысшылардың əлеуметтік қорғауын жақсартуға оң əсерін тигізеді.

Аңдатпа: Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың жоғары деңгейі байқалады, ол əлеуметтік жəне экономикалық процестерге зиянды əсер етеді. Сыбайлас жемқорлықпен күресу кешенді тəсілді талап етеді, оған антикоррупциялық білім беру, қоғамдық бақылауды дамыту, мемлекеттік процестердің цифрландыруын күшейту жəне ақпарат жеткізушілерді қорғаудың тиімді механизмдерін құру кіреді. Қабылданып жатқан шараларға қарамастан, антикоррупциялық саясаттың тиімділігі əлі күнге дейін талқылауға түскен тақырып болып табылады, себебі қазіргі əдістер жиі жеткіліксіз болып табылады. Қазақстанда антикоррупциялық мəдениетті қалыптастырудың қазіргі стратегияларын зерттеу, антикоррупциялық білім беру, қоғамдық бақылау жəне мемлекеттік процестердің цифрландыруы бойынша сын-тегеуріндер мен болашақ перспективаларды бағалау. Сондай-ақ, білім беру бағдарламаларын дамыту, ҮЕҰ мен БАҚ рөлін нығайту жəне ақпарат жеткізушілерді қорғаудың механизмдерін жетілдіру арқылы антикоррупциялық саясатты жетілдіруге ұсыныстар беру. Қоғамдық бақылау жəне антикоррупциялық білім беру бойынша отандық жəне шетелдік тəжірибенің кешенді талдауы, сондай-ақ əлеуметтік деректер қолданылды. Контент- анализ, заңнамаларды салыстырмалы талдау жəне сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарының статистикасын талдау əдістері қолданылды. Қазақстанда антикоррупциялық мəдениетті қалыптастыру процесін бірнеше негізгі бағыттарға бөлуге болады: антикоррупциялық білім беру, қоғамдық бақылауды дамыту, БАҚ рөлін арттыру жəне ақпарат жеткізушілердің тиімді қорғалуы. Зерттеу нəтижелері заңды, білім беру жəне əлеуметтік шараларды үйлестіретін кешенді тəсілдің маңыздылығын айқындайды. Маңызды қорытынды – антикоррупциялық тəрбиелеуге көзқарасты өзгерту, құқық қорғаушылар мен ақпарат жеткізушілерді қорғау механизмдерін жақсарту жəне мемлекеттік процестердің цифрландыруын күшейту қажеттілігі, бұл қоғамның мемлекеттік институттарға деген сенімін арттырады.

Аңдатпа: Зерттеліп отырған саладағы негізгі мəселе Ресейде миграциялық заңнаманың орындалуын бақылаудың тиімсіздігі болып табылады. Бұл түрлі мемлекеттік органдардың əрекеттерінің үйлеспеушілігі, жемқорлықтың бар болуы, миграциялық процестерді тиімді бақылауға арналған ресурстардың жетіспеушілігі, сондай-ақ қолданыстағы ақпараттық жүйелердің кемшіліктері арқылы көрінеді. Мұның барлығы мигранттардың құқықтарының бұзылуына, заңсыз миграцияның пайда болуына жəне қауіпсіздік деңгейінің төмендеуіне əкеліп соғады. Зерттеудің мақсаты Ресейдегі миграциялық заңнаманың қазіргі жағдайын жəне оның орындалуын бақылаудың жай-күйін талдау, сондай-ақ миграциялық процестерді тиімді реттеуге кедергі келтіретін проблемаларды анықтау болып табылады. Осы мақсатты жүзеге асыру аясында бақылау жүйесін жетілдіру, əртүрлі мемлекеттік құрылымдар арасында өзара іс- қимылды жақсарту жəне қазіргі заманғы технологияларды енгізу бойынша ұсыныстар əзірлеу міндеті де қойылады. Қойылған мақсатқа жету үшін нормативтік актілерді, статистикалық деректерді талдау, сондай-ақ Ресей мен басқа елдердің миграциялық заңнамасын салыстырмалы талдау əдістері қолданылды. Тиімді бақылау жүйесінің кемшіліктерін анықтау үшін жүйелі талдау əдістері жəне қолданыстағы механизмдердің тиімділігін бағалау үшін құқықтық талдау əдістері қолданылды. Зерттеу барысында миграцияны бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың қызметін мониторингтеу жəне талдау жүргізілді. Зерттеу нəтижелері Ресейде миграциялық заңнаманы бақылауда бірнеше маңызды проблемалардың бар екенін көрсетті, олар арасында ақпараттық жүйелердің тиімсіздігі, кадрлық жəне қаржылық ресурстардың жетіспеушілігі, сондай-ақ мемлекеттік органдар арасында үйлестірудің жоқтығы байқалады. Құқықсыз миграция жəне мигранттардың ресми рұқсатсыз еңбек қызметі жоғары деңгейде болуы басты мəселелердің бірі болып табылады. Маңызды нəтиже ретінде бақылауды жақсарту үшін инновациялық технологияларды енгізу жəне прокуратура, ІІМ жəне басқа мемлекеттік органдар арасында өзара əрекеттестікті күшейту ұсынылды. Бұл ұсыныстар миграциялық процестерді бақылаудың тиімділігін едəуір арттыруға, қауіпсіздікті жəне азаматтардың құқықтық қорғалуын жақсартуға, сондай-ақ заңды мигранттарды ресейлік қоғамға жақсырақ интеграциялауға ықпал ете алады.

Аңдатпа: Қазіргі кезде көші-қон саласындағы мемлекеттік бақылау жүйесі жеткіліксіз тиімді. Көші-қон процестерін реттеуге қатысатын органдар арасындағы өкілеттіктердің нақты бөлінбеуі, бақылау механизмдерінің өзара байланысының əлсіздігі, сондай-ақ нормативтік- құқықтық базаның əлсіздігі осы саладағы қадағалаудың нəтижелілігін айтарлықтай төмендетеді. Сонымен қатар, бақылау органдарының лауазымды тұлғалары мен қоғамдық бақылау институттарының өзара əрекеті фрагментті жəне реттелмеген, бұл əділ əрі ашық көші- қон саясатын қалыптастыруға кедергі келтіреді. Мақалада көші-қон саласындағы бақылау-қадағалау органдарының лауазымды тұлғаларының қызметін талдау жəне олардың қоғамдық бақылау институттарымен өзара əрекеттесу тиімділігін арттыру жолдарын анықтау мақсаты қойылған. Арнайы назар аталмыш субъектілердің өкілеттіктерін құқықтық реттеу мəселесіне жəне көші-қон саласында үйлестіру мен ашықтықты жетілдіру бойынша ұсыныстарды əзірлеуге аударылады. Жұмыста жүйелік, нормативтік-құқықтық, салыстырмалы-құқықтық жəне институционалдық əдістер қолданылады. Қолданыстағы нормативтік актілер, мемлекеттік жəне қоғамдық институттар арасындағы өзара əрекеттесу құрылымы, сондай-ақ құқық қолдану практикасының мысалдары талданады. Зерттеу нəтижесінде негізгі мəселелер анықталды: көші-қон бақылауын жүзеге асыратын органдар арасындағы құзыреттердің анық еместігі; мемлекеттік жəне қоғамдық құрылымдар арасындағы тұрақты өзара əрекеттің болмауы; сондай-ақ мұндай үйлестіруді реттейтін нормативтік база əлсіздігі. Реформалау бағыттары ұсынылды: көші-қон бақылауына қатысушылардың өкілеттіктерін нақтылау жəне нормативтік бекіту, қоғамдық құрылымдармен институционалдық өзара əрекеттесу механизмдерін құру, сондай-ақ азаматтық қоғамның көші- қон процестерін мониторингтеуге қатысуын кеңейту. Нəтижелердің маңызы – ашық жəне əділ көші-қон саясатын қалыптастыруға ықпал ететін ұсыныстарды əзірлеуде. Мемлекеттік жəне қоғамдық институттардың өзара əрекеттесу тиімділігін арттыру көші-қон ағындарына бақылауды күшейтіп қана қоймай, азаматтар мен мигранттардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз етіп, құқық тəртібін нығайтуға жəне мемлекеттік органдарға сенімді арттыруға мүмкіндік береді.

Аңдатпа: Өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың заңнамалық мойындалуына қарамастан, олардың азаматтық құқықтағы құқықтық мəртебесі əлі де екіұшты болып қала береді. Олардың қызмет ерекшеліктерін нақты реттейтін құқықтық нормалардың жоқтығы жəне жеткіліксіз реттелуі құқықтар мен міндеттерді белгілеуде, мүдделерді қорғауда, сондай-ақ салық салу жəне азаматтық-құқықтық жауапкершілік мəселелерінде қиындықтар туғызады. Азаматтық құқықтағы өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың құқықтық мəртебесінің ерекшеліктерін анықтау, проблемалық аспектілерді белгілеу жəне заңнамалық реттеуді жетілдіруге ұсыныстар əзірлеу. Зерттеуде заңнаманы, оның дамуы мен сот тəжірибесінде қолданылуын талдау үшін салыстырмалы, тарихи-құқықтық, жүйелік жəне нормативтік-құқықтық тəсілдер қолданылды, сондай-ақ азаматтық құқықтағы өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың құқықтық мəртебесінің ерекшеліктері анықталды. Азаматтық құқықтағы өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың құқықтық мəртебесін талдау нəтижесінде негізгі проблемалар анықталды: азаматтық-құқықтық қатынастарды реттеудің жеткіліксіздігі, келісімшарттарды рəсімдеуде жəне құқықтарын қорғауда белгісіздік, сондай-ақ біркелкі құқық қолдану практикасының жоқтығы. Сонымен қатар, өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтар мен олардың келісімшарттық серіктестерінің құқықтық сауатсыздығы жиі даулар мен құқықтық белгісіздікке əкеледі. Бұл мəселелерді шешу кешенді тəсілді қажет етеді, оған нормативтік базаға жетілдіру енгізу, өзін-өзі жұмыспен қамтылғандармен өзара əрекеттесу үшін үлгілік келісімшарттар мен ұсыныстар əзірлеу, сондай-ақ азаматтық-құқықтық қатынастардың қатысушыларының құқықтық білім деңгейін көтеру кіреді. Бұл нəтижелердің маңызы — өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың құқықтық қорғалуын арттыруға, азаматтық-құқықтық мəмілелердің сапасын жақсартуға жəне даулар мен сот ісінің санын азайтуға мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде жеке кəсіпкерлік белсенділіктің дамуына, нарық қатысушылары арасындағы сенімді нығайтуға жəне өзін-өзі жұмыспен қамту саласындағы құқықтық реттеудің тиімділігін арттыруға ықпал етеді.