Аңдатпа: Қосылған құн салығы (ҚҚС) Қазақстанның салық жүйесінің негізгі элементі жəне мемлекеттік бюджетті толықтырудың маңызды көзі болып табылады. Оның əмбебап сипаты тұтынушылық сұранысқа, қаржылық операциялардың ашықтығына жəне инвестициялық ахуалға əсер ете отырып, экономиканың барлық салаларын қамтуға мүмкіндік береді. Жаһандану жəне цифрландыру жағдайында елдің салық саясаты ҚҚС əкімшілендірудің тиімділігін арттыруға, көлеңкелі экономиканы төмендетуге жəне бизнес үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған тұрақты реформаларға ұшырайды. Бұл жұмыста ҚҚС-тың теориялық аспектілері, оның эволюциясы жəне Қазақстанның салық жүйесіндегі қазіргі жағдайы қарастырылады. Салықтың фискалдық жəне реттеуші функцияларына талдау жүргізілді, əкімшілендіру мəселелері жəне олардың экономикаға əсері анықталды. Салық заңнамасы мен цифрлық бақылау құралдарының өзгерістерінің ҚҚС жинау тиімділігіне əсеріне ерекше назар аударылды. Зерттеу негізінде оның фискалдық тиімділігін арттыруға, кəсіпкерлерге салық жүктемесін азайтуға жəне салық жүйесінің ашықтығын арттыруға бағытталған ҚҚС алу тетігін жетілдіру бойынша ұсыныстар ұсынылды. Зерттеу гипотезасы ҚҚС-ты сауатты басқару тұрақты экономикалық дамуға, көлеңкелі экономика деңгейінің төмендеуіне жəне елдегі іскерлік ахуалдың жақсаруына ықпал етеді.

Аңдатпа: Мақалада цифрлық технологиялардың дамуына, жаһандануға жəне бəсекелестік ортаның өзгеруіне байланысты ұйымдардағы менеджмент процестерін жетілдірудің заманауи тенденциялары қарастырылады. Цифрлық шешімдерді (ERP, CRM, жасанды интеллект, big Data) енгізуге, басқарудың икемді əдістеріне (agile, lean) жəне ESG принциптерін корпоративтік басқаруға біріктіруге ерекше назар аударылады. Жетекші компаниялардың (Google, Amazon, Tesla) тəжірибелерін талдау табысты басқарудың негізгі факторларын анықтады, олардың арасында бейімделу, клиентке бағдарлану, data-driven тəсілін қолдану жəне инновацияның корпоративтік мəдениеті. Мақалада салыстырмалы талдау əдістері, кейс-стади жəне Google, Amazon жəне Tesla сияқты жетекші компаниялардың тəжірибесін талдауға негізделген сапалық жəне сандық зерттеулер қолданылады. Цифрлық технологияларды жəне басқарудың икемді əдістерін енгізу туралы деректер пайдаланылды. Автоматтандыруды, ұйымдық құрылымдардың икемділігін жəне қызметкерлердің құзыреттерін дамытуды қамтитын бизнес- процестердің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар əзірленді. Мақалада келтірілген тұжырымдар ұйым басшыларына, бизнес-талдаушыларға жəне менеджмент зерттеушілеріне пайдалы болуы мүмкін.

Аңдатпа: Ауылды дамытудың өзекті мəселелерінің ішінде əлеуметтік инфрақұрылым маңызды орын алады. Қазіргі таңда бұл шешімін таппай келе жатқан мəселелердің бірі. Мақалада ауылдық елді мекендердің əлеуметтік инфрақұрылымын дамытудың өзекті мəселелері, оның ішінде қаржыландырудың жеткіліксіздігі, материалдық-техникалық базаның əлсіздігі, білікті кадрлардың тапшылығы жəне əлеуметтік қызметтерге қолжетімділіктің шектелуі қарастырылған. Зерттеудің мақсаты – ауылдың əлеуметтік инфрақұрылымының қазіргі жағдайына талдау жасау, негізгі проблемаларды анықтау жəне оларды жою бойынша ұсыныстар əзірлеу. Зерттеудің əдіснамалық негізін салыстырмалы талдау, статистикалық əдіс, сараптамалық бағалау жəне социологиялық сауалнамалар құрайды. Зерттеу нəтижелері. Зерттеу нəтижелері халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға, қалаларға көші-қон деңгейін төмендетуге жəне ауылдық аумақтардың тұрақты дамуына ықпал етуге мүмкіндік беретін ауылдық əлеуметтік инфрақұрылымды жаңғыртудың кешенді тəсілінің маңыздылығын көрсетеді. Нəтижесінде əлеуметтік инфрақұрылымды дамытудағы негізгі кедергілер анықталды. Талдау негізінде əлеуметтік инфрақұрылымды басқару тиімділігін арттыру тетіктері, оның ішінде мемлекеттік-жекеменшік əріптестік, қызметтерді цифрландыру жəне ауылдық елді мекендерді қолдаудың мақсатты бағдарламаларын əзірлеу ұсынылады. Зерттеудің практикалық маңыздылығы алынған нəтижелерді ауылдық аумақтарды тұрақты дамыту жəне ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасын жақсарту бағдарламаларын əзірлеу үшін пайдалану мүмкіндігінде болып табылады. Ұсынылған қорытындылар ауылдық аймақтарды дамытуға мүдделі мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары жəне инвесторлар үшін пайдалы болуы мүмкін.

Аңдатпа: Қазақстан Республикасында бірқатар моноқалалар (моногородтар) бар, олар индустриализация кезеңінде, ел Кеңес Одағына қосылған кезде, негізінен ірі кəсіпорындар негізінде құрылған. Бұл қалалар əртүрлі экономикалық жағдайларға тап болды, кейбіреулері гүлденсе, басқалары бір салаға тəуелділіктен қиындықтармен бетпе-бет келді. Осы қалалардың дамуы мен экономикалық тұрақтылығы елдің өңірлік дамуы үшін маңызды мəселелер болып табылады. Бұл мақалада Қазақстанның моноқалаларының экономикалық жағдайы қарастырылған, олардың даму тенденциялары, негізгі салалардың жағдайы жəне олар тап болған қиындықтар анықталған. Мақсат – осы қалалардың əлеуметтік-экономикалық жағдайларын жақсарту мүмкіндіктерін бағалау жəне олардың болашақтағы өсуі үшін негізгі саясаттарды анықтау. Мақалада аналитикалық əдістер, сапалы жəне сандық деректер пайдаланылады. Зерттеу статистикалық талдауға негізделген, соның ішінде демографиялық трендтер, өндірістік көрсеткіштер жəне негізгі кəсіпорындардың құрылымы қарастырылады. Сонымен қатар, моноқалалардың дамуын қолдауға бағытталған түрлі мемлекеттік бағдарламалар мен стратегиялар қарастырылған. Зерттеу нəтижелері бойынша Қазақстанның 70 % моноқалалары экономикалық тұрғыдан тұрақты, ал бұл қалаларда тау-кен өндірісі, металлургия жəне энергетика сияқты салалар маңызды рөл атқарады. Алайда, 30 % қалалар экономикалық тоқырау жəне ескі инфрақұрылымға тəуелділік сияқты күрделі мəселелермен кездесуде. Зерттеу моноқалаларды жандандыру үшін инфрақұрылымды жаңарту, салаларды əртараптандыру жəне кəсіпкерлікке қолайлы жағдайлар жасау сияқты көп қырлы тəсілдерді қажет ететінін көрсетеді.

Аңдатпа: Мақаланың мақсаты-білім беру жəне денсаулық сақтау саласындағы кеңейтілген шындықты (виртуалды шындық, кеңейтілген шындық, аралас шындық) пайдалану жəне XR технологиялары адамдарға жаңа стартаптар мен жаңа бизнестерді құру үшін ұсына алатын мүмкіндіктер туралы айту. Мақалада бизнес пен білім берудің əртүрлі салаларында қолдану, экономика мен қоғамға əсер ету, сондай-ақ XR халықтың осал топтарының күнделікті өміріне қалай көмектесе алатындығы жəне осы технологияларды қолдану кезінде қандай проблемалар туындайтыны қарастырылады. Білім беру жəне денсаулық сақтау саласындағы кеңейтілген шындықты (виртуалды шындық, кеңейтілген шындық, аралас шындық) пайдалануды, xr технологияларының адамдар мен бизнеске ұсынатын мүмкіндіктері мен артықшылықтарын, сондай-ақ экономика мен қоғамға əсерін сипаттаңыз. Зерттеу осы саладағы тікелей тəжірибеге жəне əртүрлі жобаларды (соның ішінде мүдделі тараптардың негізгі топтарымен, XR зерттеушілерімен, XR компанияларының өкілдерімен сұхбаттарды, ғылыми зерттеулерді, табыс тарихын оқуды) жүзеге асыру үшін жүргізілген зерттеу кезеңінде жиналған деректерге негізделген. Зерттеудің нəтижесі білім беру жəне денсаулық сақтау саласында XR қолдану туралы қазіргі білім жəне тиісті бизнес мүмкіндіктері болып табылады.

Аңдатпа: Өзбекстандағы электрондық коммерцияның қарқынды өсуі бизнес басқару, мемлекеттік реттеу жəне жаңа операциялық модельдерді əзірлеу салаларында қиындықтар тудырады. Дəстүрлі реттеу жəне шешім қабылдау тəсілдері цифрлық экономиканың күрделілігін шешуде көбіне тиімсіз. Мемлекеттік басқаруды жетілдіру жəне нарықтың тиімділігін арттыру үшін жасанды интеллектті (ЖИ) енгізу қажет. Бұл мақалада ЖИ-дің Өзбекстандағы электрондық коммерция саласына енгізу мүмкіндіктері қарастырылады. Ол бизнес басқаруды оңтайландыруға, инновациялық модельдерді құруға жəне мемлекеттік реттеуді жақсартуға бағытталған. Зерттеу барысында трендтерді болжау жəне балама басқарушылық шешімдерді əзірлеуге арналған математикалық модельдер жасалды. Олар білім базасы мен өнідірістік логика қағидаттарын қолданады. Зерттеу барысында жасанды интеллектке негізделген болжамды құралдарды жасау үшін математикалық модельдеу əдістері қолданылды. Бұл модельдер шешім қабылдау процестерін автоматтандыру үшін білім базасы мен өндірістік логиканы пайдаланады. Сондай-ақ, ЖИ-дің мемлекеттік реттеу саласындағы қолданылуы нарықты бақылау, заңбұзушылықтарды анықтау жəне əкімшілік рəсімдердің тиімділігін арттыру тұрғысынан талданды. Зерттеу нəтижелері көрсеткендей, электрондық коммерцияны мемлекеттік реттеуге ЖИ енгізу нарықтық бақылауды жақсартуға, заңбұзушылықтарды анықтау мен алдын алуды күшейтуге жəне əкімшілік рəсімдердің тиімділігін арттыруға айтарлықтай ықпал ете алады. Білім базасы мен өндірістік логика қағидаттарын қолдану шешім қабылдау процестерін автоматтандыруға мүмкіндік береді, бұл олардың дəлдігі мен тиімділігін арттырады. Қорытындысында электрондық коммерцияны басқарудың заманауи əдістері ұсынылады. Бұл əдістер мемлекеттік басқаруды жетілдіруге, стратегиялық дамуды қолдауға жəне реттеудің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Осылайша, бұл шаралар Өзбекстанның цифрлық экономикасын дамытуға, бизнес пен тұтынушылар үшін қолайлы жағдайлар жасауға ықпал етеді.