Аңдатпа: Қосылған құн салығы (ҚҚС) Қазақстанның салық жүйесінің негізгі элементі жəне мемлекеттік бюджетті толықтырудың маңызды көзі болып табылады. Оның əмбебап сипаты тұтынушылық сұранысқа, қаржылық операциялардың ашықтығына жəне инвестициялық ахуалға əсер ете отырып, экономиканың барлық салаларын қамтуға мүмкіндік береді. Жаһандану жəне цифрландыру жағдайында елдің салық саясаты ҚҚС əкімшілендірудің тиімділігін арттыруға, көлеңкелі экономиканы төмендетуге жəне бизнес үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған тұрақты реформаларға ұшырайды. Бұл жұмыста ҚҚС-тың теориялық аспектілері, оның эволюциясы жəне Қазақстанның салық жүйесіндегі қазіргі жағдайы қарастырылады. Салықтың фискалдық жəне реттеуші функцияларына талдау жүргізілді, əкімшілендіру мəселелері жəне олардың экономикаға əсері анықталды. Салық заңнамасы мен цифрлық бақылау құралдарының өзгерістерінің ҚҚС жинау тиімділігіне əсеріне ерекше назар аударылды. Зерттеу негізінде оның фискалдық тиімділігін арттыруға, кəсіпкерлерге салық жүктемесін азайтуға жəне салық жүйесінің ашықтығын арттыруға бағытталған ҚҚС алу тетігін жетілдіру бойынша ұсыныстар ұсынылды. Зерттеу гипотезасы ҚҚС-ты сауатты басқару тұрақты экономикалық дамуға, көлеңкелі экономика деңгейінің төмендеуіне жəне елдегі іскерлік ахуалдың жақсаруына ықпал етеді.

Аңдатпа: Мақалада цифрлық технологиялардың дамуына, жаһандануға жəне бəсекелестік ортаның өзгеруіне байланысты ұйымдардағы менеджмент процестерін жетілдірудің заманауи тенденциялары қарастырылады. Цифрлық шешімдерді (ERP, CRM, жасанды интеллект, big Data) енгізуге, басқарудың икемді əдістеріне (agile, lean) жəне ESG принциптерін корпоративтік басқаруға біріктіруге ерекше назар аударылады. Жетекші компаниялардың (Google, Amazon, Tesla) тəжірибелерін талдау табысты басқарудың негізгі факторларын анықтады, олардың арасында бейімделу, клиентке бағдарлану, data-driven тəсілін қолдану жəне инновацияның корпоративтік мəдениеті. Мақалада салыстырмалы талдау əдістері, кейс-стади жəне Google, Amazon жəне Tesla сияқты жетекші компаниялардың тəжірибесін талдауға негізделген сапалық жəне сандық зерттеулер қолданылады. Цифрлық технологияларды жəне басқарудың икемді əдістерін енгізу туралы деректер пайдаланылды. Автоматтандыруды, ұйымдық құрылымдардың икемділігін жəне қызметкерлердің құзыреттерін дамытуды қамтитын бизнес- процестердің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар əзірленді. Мақалада келтірілген тұжырымдар ұйым басшыларына, бизнес-талдаушыларға жəне менеджмент зерттеушілеріне пайдалы болуы мүмкін.

Аңдатпа: Ауылды дамытудың өзекті мəселелерінің ішінде əлеуметтік инфрақұрылым маңызды орын алады. Қазіргі таңда бұл шешімін таппай келе жатқан мəселелердің бірі. Мақалада ауылдық елді мекендердің əлеуметтік инфрақұрылымын дамытудың өзекті мəселелері, оның ішінде қаржыландырудың жеткіліксіздігі, материалдық-техникалық базаның əлсіздігі, білікті кадрлардың тапшылығы жəне əлеуметтік қызметтерге қолжетімділіктің шектелуі қарастырылған. Зерттеудің мақсаты – ауылдың əлеуметтік инфрақұрылымының қазіргі жағдайына талдау жасау, негізгі проблемаларды анықтау жəне оларды жою бойынша ұсыныстар əзірлеу. Зерттеудің əдіснамалық негізін салыстырмалы талдау, статистикалық əдіс, сараптамалық бағалау жəне социологиялық сауалнамалар құрайды. Зерттеу нəтижелері. Зерттеу нəтижелері халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға, қалаларға көші-қон деңгейін төмендетуге жəне ауылдық аумақтардың тұрақты дамуына ықпал етуге мүмкіндік беретін ауылдық əлеуметтік инфрақұрылымды жаңғыртудың кешенді тəсілінің маңыздылығын көрсетеді. Нəтижесінде əлеуметтік инфрақұрылымды дамытудағы негізгі кедергілер анықталды. Талдау негізінде əлеуметтік инфрақұрылымды басқару тиімділігін арттыру тетіктері, оның ішінде мемлекеттік-жекеменшік əріптестік, қызметтерді цифрландыру жəне ауылдық елді мекендерді қолдаудың мақсатты бағдарламаларын əзірлеу ұсынылады. Зерттеудің практикалық маңыздылығы алынған нəтижелерді ауылдық аумақтарды тұрақты дамыту жəне ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасын жақсарту бағдарламаларын əзірлеу үшін пайдалану мүмкіндігінде болып табылады. Ұсынылған қорытындылар ауылдық аймақтарды дамытуға мүдделі мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары жəне инвесторлар үшін пайдалы болуы мүмкін.

Аңдатпа: Қазақстан Республикасында бірқатар моноқалалар (моногородтар) бар, олар индустриализация кезеңінде, ел Кеңес Одағына қосылған кезде, негізінен ірі кəсіпорындар негізінде құрылған. Бұл қалалар əртүрлі экономикалық жағдайларға тап болды, кейбіреулері гүлденсе, басқалары бір салаға тəуелділіктен қиындықтармен бетпе-бет келді. Осы қалалардың дамуы мен экономикалық тұрақтылығы елдің өңірлік дамуы үшін маңызды мəселелер болып табылады. Бұл мақалада Қазақстанның моноқалаларының экономикалық жағдайы қарастырылған, олардың даму тенденциялары, негізгі салалардың жағдайы жəне олар тап болған қиындықтар анықталған. Мақсат – осы қалалардың əлеуметтік-экономикалық жағдайларын жақсарту мүмкіндіктерін бағалау жəне олардың болашақтағы өсуі үшін негізгі саясаттарды анықтау. Мақалада аналитикалық əдістер, сапалы жəне сандық деректер пайдаланылады. Зерттеу статистикалық талдауға негізделген, соның ішінде демографиялық трендтер, өндірістік көрсеткіштер жəне негізгі кəсіпорындардың құрылымы қарастырылады. Сонымен қатар, моноқалалардың дамуын қолдауға бағытталған түрлі мемлекеттік бағдарламалар мен стратегиялар қарастырылған. Зерттеу нəтижелері бойынша Қазақстанның 70 % моноқалалары экономикалық тұрғыдан тұрақты, ал бұл қалаларда тау-кен өндірісі, металлургия жəне энергетика сияқты салалар маңызды рөл атқарады. Алайда, 30 % қалалар экономикалық тоқырау жəне ескі инфрақұрылымға тəуелділік сияқты күрделі мəселелермен кездесуде. Зерттеу моноқалаларды жандандыру үшін инфрақұрылымды жаңарту, салаларды əртараптандыру жəне кəсіпкерлікке қолайлы жағдайлар жасау сияқты көп қырлы тəсілдерді қажет ететінін көрсетеді.

Аңдатпа: Мақаланың мақсаты-білім беру жəне денсаулық сақтау саласындағы кеңейтілген шындықты (виртуалды шындық, кеңейтілген шындық, аралас шындық) пайдалану жəне XR технологиялары адамдарға жаңа стартаптар мен жаңа бизнестерді құру үшін ұсына алатын мүмкіндіктер туралы айту. Мақалада бизнес пен білім берудің əртүрлі салаларында қолдану, экономика мен қоғамға əсер ету, сондай-ақ XR халықтың осал топтарының күнделікті өміріне қалай көмектесе алатындығы жəне осы технологияларды қолдану кезінде қандай проблемалар туындайтыны қарастырылады. Білім беру жəне денсаулық сақтау саласындағы кеңейтілген шындықты (виртуалды шындық, кеңейтілген шындық, аралас шындық) пайдалануды, xr технологияларының адамдар мен бизнеске ұсынатын мүмкіндіктері мен артықшылықтарын, сондай-ақ экономика мен қоғамға əсерін сипаттаңыз. Зерттеу осы саладағы тікелей тəжірибеге жəне əртүрлі жобаларды (соның ішінде мүдделі тараптардың негізгі топтарымен, XR зерттеушілерімен, XR компанияларының өкілдерімен сұхбаттарды, ғылыми зерттеулерді, табыс тарихын оқуды) жүзеге асыру үшін жүргізілген зерттеу кезеңінде жиналған деректерге негізделген. Зерттеудің нəтижесі білім беру жəне денсаулық сақтау саласында XR қолдану туралы қазіргі білім жəне тиісті бизнес мүмкіндіктері болып табылады.

Аңдатпа: Өзбекстандағы электрондық коммерцияның қарқынды өсуі бизнес басқару, мемлекеттік реттеу жəне жаңа операциялық модельдерді əзірлеу салаларында қиындықтар тудырады. Дəстүрлі реттеу жəне шешім қабылдау тəсілдері цифрлық экономиканың күрделілігін шешуде көбіне тиімсіз. Мемлекеттік басқаруды жетілдіру жəне нарықтың тиімділігін арттыру үшін жасанды интеллектті (ЖИ) енгізу қажет. Бұл мақалада ЖИ-дің Өзбекстандағы электрондық коммерция саласына енгізу мүмкіндіктері қарастырылады. Ол бизнес басқаруды оңтайландыруға, инновациялық модельдерді құруға жəне мемлекеттік реттеуді жақсартуға бағытталған. Зерттеу барысында трендтерді болжау жəне балама басқарушылық шешімдерді əзірлеуге арналған математикалық модельдер жасалды. Олар білім базасы мен өнідірістік логика қағидаттарын қолданады. Зерттеу барысында жасанды интеллектке негізделген болжамды құралдарды жасау үшін математикалық модельдеу əдістері қолданылды. Бұл модельдер шешім қабылдау процестерін автоматтандыру үшін білім базасы мен өндірістік логиканы пайдаланады. Сондай-ақ, ЖИ-дің мемлекеттік реттеу саласындағы қолданылуы нарықты бақылау, заңбұзушылықтарды анықтау жəне əкімшілік рəсімдердің тиімділігін арттыру тұрғысынан талданды. Зерттеу нəтижелері көрсеткендей, электрондық коммерцияны мемлекеттік реттеуге ЖИ енгізу нарықтық бақылауды жақсартуға, заңбұзушылықтарды анықтау мен алдын алуды күшейтуге жəне əкімшілік рəсімдердің тиімділігін арттыруға айтарлықтай ықпал ете алады. Білім базасы мен өндірістік логика қағидаттарын қолдану шешім қабылдау процестерін автоматтандыруға мүмкіндік береді, бұл олардың дəлдігі мен тиімділігін арттырады. Қорытындысында электрондық коммерцияны басқарудың заманауи əдістері ұсынылады. Бұл əдістер мемлекеттік басқаруды жетілдіруге, стратегиялық дамуды қолдауға жəне реттеудің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Осылайша, бұл шаралар Өзбекстанның цифрлық экономикасын дамытуға, бизнес пен тұтынушылар үшін қолайлы жағдайлар жасауға ықпал етеді.

Аңдатпа: Бұл мақалада тау-кен қалдықтарынан тұратын техногендік кен орындарын əрі қарай өңдеу үшін оңтайлы ұйымдастырудың қазіргі маңызды мəселесінің шешімдерінің бірі ұсынылды. Сақтау пайдасына тау-кен жұмыстарының соңғы технологиялық кезеңі ретінде үйінді қалыптастырудан бас тарту жобасы ұсынылған. Үйіндіні қоймаға ауыстыру жобасының мақсаты техногендік пайдалы қазбалар кен орындарындағы минералды шикізатты сатудан түскен қосымша қаражатты тарту болып табылады. Үйіндіден қоймаға көшу бойынша қарастырылып отырған жобаның рентабельділігінің дəлелі ретінде көптеген жылдар бойы қабаттар мен сақталған тау жыныстарының құнын өзгерту кестесі жасалды. Ұсынылған жобаның тиімділігін неғұрлым жетілдірілген объективті бағалауды жүргізу үшін карьерлік қалдықтарды сақтау қоймаларының ықтимал жобалары, олардың қалыптасуы мен дамуы кезіндегі оң жəне теріс аспектілері қарастырылды. Қарастырылып отырған қоймалардың конструкциялары жəне олардың параметрлері "Качары руда" АҚ жағдайында теориялық тұрғыдан ұсынылған жəне экономикалық бағалауға ұшыраған. Бұл бағалау барысында тау-кен қалдықтарын сақтауға көшу шығындарын ғана есепке алу қажет жəне жеткілікті болды

Аңдатпа: Заманауи қашықтықтан білім беру əдістеме тұрғысынан сапалы болатын бірегей оқу материалдарын жылдам əзірлеуді талап етеді. Бұл міндет оқытушылар мен əдіскерлерге айтарлықтай жүктеме туғызады. Мақаланың мақсаты – B2 деңгейіндегі ағылшын тілі материалдары мысалында білім беру контентін құру үшін жасанды интеллекттің əртүрлі тілдік модельдерінің (GPT-4, Claude 3.5 Sonnet жəне Gemini) тиімділігі мен практикалық қолданылуын бағалау. Зерттеу əдістері тілдік модельдердің тиімділігін салыстырмалы талдауды, оқу материалдарын құрудың құрылымдық əдістемесін əзірлеуді жəне төрт негізгі критерий бойынша генерацияланған контентті бағалауды қамтиды: B2 деңгейіне сəйкестік, əдістемелік құндылық, материалдың бірегейлігі жəне білім беру əлеуеті. Зерттеу аясында тілді оқытудың барлық аспектілерін қамтитын курстың егжей-тегжейлі құрылымы əзірленді: грамматика, лексика, сөйлеу жəне сөйлеуді қабылдау. Зерттеу білім беру материалдарын құруда жасанды интеллектті пайдаланудың жоғары тиімділігін растайды. Негізгі артықшылықтарға контентті əзірлеуге кететін уақытты айтарлықтай қысқарту, бірегей материалдарды жылдам жасау мүмкіндігі жəне білім алушылардың жеке қажеттіліктеріне бейімделудегі икемділік жатады. Ерекше маңыздылық - əртүрлі тілдік құзыреттерді дамыту үшін тапсырмалардың əртүрлі форматтарын жасауға мүмкіндік беретін генерацияланатын материалдардың əдістемелік əртүрлілігі. Сонымен бірге, олардың максималды білім беру тиімділігін қамтамасыз ету үшін автоматты түрде генерацияланған материалдарды кəсіби модерациялау жəне жетілдіру қажеттілігі атап өтіледі.

Аңдатпа: Зерттеліп отырған саладағы негізгі мəселе Ресейде миграциялық заңнаманың орындалуын бақылаудың тиімсіздігі болып табылады. Бұл түрлі мемлекеттік органдардың əрекеттерінің үйлеспеушілігі, жемқорлықтың бар болуы, миграциялық процестерді тиімді бақылауға арналған ресурстардың жетіспеушілігі, сондай-ақ қолданыстағы ақпараттық жүйелердің кемшіліктері арқылы көрінеді. Мұның барлығы мигранттардың құқықтарының бұзылуына, заңсыз миграцияның пайда болуына жəне қауіпсіздік деңгейінің төмендеуіне əкеліп соғады. Зерттеудің мақсаты Ресейдегі миграциялық заңнаманың қазіргі жағдайын жəне оның орындалуын бақылаудың жай-күйін талдау, сондай-ақ миграциялық процестерді тиімді реттеуге кедергі келтіретін проблемаларды анықтау болып табылады. Осы мақсатты жүзеге асыру аясында бақылау жүйесін жетілдіру, əртүрлі мемлекеттік құрылымдар арасында өзара іс- қимылды жақсарту жəне қазіргі заманғы технологияларды енгізу бойынша ұсыныстар əзірлеу міндеті де қойылады. Қойылған мақсатқа жету үшін нормативтік актілерді, статистикалық деректерді талдау, сондай-ақ Ресей мен басқа елдердің миграциялық заңнамасын салыстырмалы талдау əдістері қолданылды. Тиімді бақылау жүйесінің кемшіліктерін анықтау үшін жүйелі талдау əдістері жəне қолданыстағы механизмдердің тиімділігін бағалау үшін құқықтық талдау əдістері қолданылды. Зерттеу барысында миграцияны бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың қызметін мониторингтеу жəне талдау жүргізілді. Зерттеу нəтижелері Ресейде миграциялық заңнаманы бақылауда бірнеше маңызды проблемалардың бар екенін көрсетті, олар арасында ақпараттық жүйелердің тиімсіздігі, кадрлық жəне қаржылық ресурстардың жетіспеушілігі, сондай-ақ мемлекеттік органдар арасында үйлестірудің жоқтығы байқалады. Құқықсыз миграция жəне мигранттардың ресми рұқсатсыз еңбек қызметі жоғары деңгейде болуы басты мəселелердің бірі болып табылады. Маңызды нəтиже ретінде бақылауды жақсарту үшін инновациялық технологияларды енгізу жəне прокуратура, ІІМ жəне басқа мемлекеттік органдар арасында өзара əрекеттестікті күшейту ұсынылды. Бұл ұсыныстар миграциялық процестерді бақылаудың тиімділігін едəуір арттыруға, қауіпсіздікті жəне азаматтардың құқықтық қорғалуын жақсартуға, сондай-ақ заңды мигранттарды ресейлік қоғамға жақсырақ интеграциялауға ықпал ете алады.

Аңдатпа: Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың жоғары деңгейі байқалады, ол əлеуметтік жəне экономикалық процестерге зиянды əсер етеді. Сыбайлас жемқорлықпен күресу кешенді тəсілді талап етеді, оған антикоррупциялық білім беру, қоғамдық бақылауды дамыту, мемлекеттік процестердің цифрландыруын күшейту жəне ақпарат жеткізушілерді қорғаудың тиімді механизмдерін құру кіреді. Қабылданып жатқан шараларға қарамастан, антикоррупциялық саясаттың тиімділігі əлі күнге дейін талқылауға түскен тақырып болып табылады, себебі қазіргі əдістер жиі жеткіліксіз болып табылады. Қазақстанда антикоррупциялық мəдениетті қалыптастырудың қазіргі стратегияларын зерттеу, антикоррупциялық білім беру, қоғамдық бақылау жəне мемлекеттік процестердің цифрландыруы бойынша сын-тегеуріндер мен болашақ перспективаларды бағалау. Сондай-ақ, білім беру бағдарламаларын дамыту, ҮЕҰ мен БАҚ рөлін нығайту жəне ақпарат жеткізушілерді қорғаудың механизмдерін жетілдіру арқылы антикоррупциялық саясатты жетілдіруге ұсыныстар беру. Қоғамдық бақылау жəне антикоррупциялық білім беру бойынша отандық жəне шетелдік тəжірибенің кешенді талдауы, сондай-ақ əлеуметтік деректер қолданылды. Контент- анализ, заңнамаларды салыстырмалы талдау жəне сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарының статистикасын талдау əдістері қолданылды. Қазақстанда антикоррупциялық мəдениетті қалыптастыру процесін бірнеше негізгі бағыттарға бөлуге болады: антикоррупциялық білім беру, қоғамдық бақылауды дамыту, БАҚ рөлін арттыру жəне ақпарат жеткізушілердің тиімді қорғалуы. Зерттеу нəтижелері заңды, білім беру жəне əлеуметтік шараларды үйлестіретін кешенді тəсілдің маңыздылығын айқындайды. Маңызды қорытынды – антикоррупциялық тəрбиелеуге көзқарасты өзгерту, құқық қорғаушылар мен ақпарат жеткізушілерді қорғау механизмдерін жақсарту жəне мемлекеттік процестердің цифрландыруын күшейту қажеттілігі, бұл қоғамның мемлекеттік институттарға деген сенімін арттырады.