Аңдатпа: Егде жастағы халық санының қарқынды өсуі жағдайында денсаулықты сақтауға, жасқа байланысты аурулардың алдын алуға жəне физиологиялық тұрғыдан дұрыс тамақтануды қамтамасыз бағытталған арнайы тағам өнімдерін əзірлеу басты міндеттердің бірі болып табылады. Бұл жұмыстың мақсаты – жоғары тағамдық жəне биологиялық құндылығы бар өсімдік текті компоненттер – булгур ұны мен асқабақты пайдалана отырып, геродиетикалық бағыттағы ет жартылай фабрикатының технологиясын жасау. Жануар жəне өсімдік текті шикізаттардың əртүрлі пайыздық арақатынастағы үш рецептуралық нұсқасы əзірленді. Үлгілерге органолептикалық (сыртқы түрі, түсі, иісі, дəмі, консистенциясы) жəне химиялық құрамына баға берілді. Нəтижелер өсімдік компоненттерін қосу өнімнің сенсорлық қасиеттерін жақсартып, майдың мөлшерін азайтып, тағамдық талшықтар, дəрумендер мен минералды заттардың үлесін арттыратынын көрсетті. Ең жақсы көрсеткіштер өсімдік қоспалары 20 % құрайтын № 2 үлгіде байқалды. Ұсынылған рецептура органолептикалық жəне тағамдық көрсеткіштер бойынша оңтайлы болып табылады жəне геродиетикалық ет өнімдерін өндіру технологиясына енгізуге ұсынылады. Оның теңгерімді құрамы мен жоғары тұтынушылық қасиеттерін ескере отырып, бұл рецептураны қарт адамдарға арналған ұйымдастырылған тамақтану жүйесінде жəне функционалдық бағыттағы өнімдерді өндіруде қолдану орынды

Аңдатпа: Негізгі мəселе: Бірнеше онжылдықтар бойы мемлекеттік жер қорына кіретін ауылшаруашылық жерлерінің бір бөлігінде көптеген облыстардың маусымдық жайылымдарының едəуір бөлігінде суару жəне жайылымдық инфрақұрылымын құру бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр. Алайда, азық-түлік базасын дамытудың қол жеткізілген деңгейі əлі де мал шаруашылығының қажеттіліктерін толық деңгейде қанағаттандырмайды жəне сол арқылы осы саланың өнімінің өсу қарқынын тежейді. Қазақстан Республикасында жайылым шаруашылығын қарқындатудың негізі жайылым жерінің тозуын болдырмайтын жайылым айналымы негізінде жайылым-жем ресурстарын тиімді пайдалану болып табылады. Аймақтың агроөнеркəсіп кешенін дамыту тұжырымдамасы шеңберінде негізгі міндет ауылшаруашылық ландшафттарының өнімділігін қалпына келтіру жəне сақтау болып табылады, олар əртүрлі деңгейде жер тозуына ұшыраған. Қазіргі уақытта облыс аумағындағы ауылшаруашылық жерлерінің сапалық жəне сандық сипаттамаларының нашарлауы байқалуда. Мысалы, суландыру жерлерінде қарашірік құрамының 6-27 % аралығында азаюы, 2,4 млн гектар аумақты қамтитын ауылшаруашылық жерлерінде дефляциялық үдерісстердің байқалуы, 1,4 млн гектарды құрайтын тозуға ұшыраған жайылымдар алаңының ұлғаюы жəне басқа да мəселелер туындауда. Бұл процестер ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілердің табысының едəуір жоғалуына əкеліп соқтыруда, ол су ресурстарының тапшылығымен жəне ауылшаруашылық ландшафттарының (суландырылатын жерлер, шабындықтар жəне жайылымдар) тозуымен байланысты. Өз кезегінде, аймақтағы əлеуметтік-экономикалық шиеленіс ауыл халқының өмір сүру деңгейінің төмендеуіне жəне ауылшаруашылық өндірісінің көлемінің азаюына себеп болып отыр. Мақсаты: өңірдің жəне жалпы елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында Жамбыл облысының ауыл шаруашылығы ландшафтарын орнықты дамытудың негізгі тəсілдерін əзірлеу жəне негіздеу болып табылады. Əдістер: зерттеу барысында сипаттама əдісі мен əдеби жəне қор көздерін үйлесімді талдау əдісі пайдаланылды. Нəтижелер жəне олардың маңыздылығы: зерттеу нəтижелері Жамбыл облысының ауыл шаруашылығы ландшафтарының жай-күйі топырақ сапасын жақсарту мен ұтымды пайдалануды қоса алғанда, олардың өнімділігін қалпына келтіру жəне сақтау бойынша шұғыл шараларды талап ететінін көрсетті. Əзірленген ұсыныстар жердің тозуын төмендетуге, ауыл шаруашылығының өнімділігі мен тиімділігін арттыруға көмектеседі, бұл өңір үшін маңызды экономикалық мəнге ие.

Аңдатпа: Қазақстанның ең басты мəселесі – соңғы технологияларға дайын еместігі. Жасанды интеллектті Қазақстанда медицинаға енгізудің оң жəне теріс жақтары осы санатқа жатады. Олармен жұмысты бастау үшін азаматтардың оларға деген көзқарасын анықтау қажет, əсіресе бұл қоғамдық қызметке қатысты болса. Жұмыстың əлеуметтік жəне ғылыми мəні бар. Мақалада жұмыс орнындағы жүктемені азайтудың негізгі оң аспектілері, сондай-ақ басқа елдерде жасанды интеллектті белсенді қолданудың оң нəтижелері көрсетілген. Егжей-тегжейлі талдау үшін үш əдіс қолданылды: сұхбат, мазмұнды талдау жəне сауалнама. Мəселені одан əрі талдау жəне нəтижелерді анықтау кезінде ақпарат алудың барлық əдістері қолданылды. Зерттеудің негізгі мақсаты – Қазақстанда АИ қолдану тəжірибесін анықтау. Сонымен қатар, медицинада АИ енгізудің ықтимал даму мүмкіндіктері жəне оның медицина саласындағы ішкі процедураларды қалай модернизациялауы мүмкін. Нəтижелер жəне олардың маңыздылығы: Мақаланың соңында күн сайын AI технологиясына көбірек адамдар ұшырайтыны анық байқалады, бірақ оны Қазақстанда қолдану салыстырмалы түрде төмен деңгейде қалып отыр, бұл Қазақстанның басқа елдерден артта қалғанын жəне адамдардың АИ- нің барлық артықшылықтарын білмейтінін көрсетеді. Сондай-ақ, медицинада AI енгізу пациенттердің деректерін беруде шалғай аймақтарға көмектесетінін атап өтуге болады

Аңдатпа: Бір реттік пластиктің ластануы əлемдегі адам денсаулығының, биоəртүрліліктің жəне экожүйелердің қауіпсіздігіне қатер төндіреді; бұл мəселе Қазақстанның Өскемен қаласында өте өзекті, өйткені онда пластик өнімдер кеңінен қолданылады. Зерттеуде аралас тəсіл қолданылды: күнделікті пластик қолдануды сандық бағалау үшін шамамен 150 қатысушымен сауалнама жүргізілді, пластик тұтыну үлгілері мен баламаларын талқылау үшін 5 оқушыдан тұратын фокус-топтар ұйымдастырылды, қалдықтарды басқару проблемаларын зерттеу мақсатында 2 маманмен жартылай құрылымдық интервью өткізілді. Сауалнама нəтижелері бойынша пластик пакеттер мен бөтелкелердің пайдалану жиілігі ең жоғары болып шықты (~3,8 жəне ~3,2 балл, 1–5 шкала бойынша), ал пластик ойыншықтар ең төмен (~2,0). Көптеген респонденттер пластик өнімдерінен нейтралды немесе орташа деңгейде қанағаттанғанын білдірді. Фокус-топ қатысушылары пластиктің азық-түлікті сақтау мен медицинада қажетті екенін атап өтті, бірақ қайта пайдаланылатын сөмкелер, ауыз су бағандары жəне қағаз қаптамалар сияқты баламаларды ұсынды. Сарапшылар пластиктің арзандығы мен қолжетімділігін басты кедергі деп атады, қайта өңдеу инфрақұрылымының əлсіз екенін айтты жəне үкімет субсидиялары немесе заңнамалық тыйымдар сияқты ынталандыруларды ұсынуды ұсынды. Нəтижелер экологиялық ағарту науқандарының, қайта өңдеуді дамытудың жəне саяси шаралардың (мысалы, пакеттерге тыйым салудың) маңыздылығын көрсетеді, бұл шаралар пластик ластануын айтарлықтай азайтып, тұрақты дамуға септігін тигізуі мүмкін.

Аңдатпа: Өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың заңнамалық мойындалуына қарамастан, олардың азаматтық құқықтағы құқықтық мəртебесі əлі де екіұшты болып қала береді. Олардың қызмет ерекшеліктерін нақты реттейтін құқықтық нормалардың жоқтығы жəне жеткіліксіз реттелуі құқықтар мен міндеттерді белгілеуде, мүдделерді қорғауда, сондай-ақ салық салу жəне азаматтық-құқықтық жауапкершілік мəселелерінде қиындықтар туғызады. Азаматтық құқықтағы өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың құқықтық мəртебесінің ерекшеліктерін анықтау, проблемалық аспектілерді белгілеу жəне заңнамалық реттеуді жетілдіруге ұсыныстар əзірлеу. Зерттеуде заңнаманы, оның дамуы мен сот тəжірибесінде қолданылуын талдау үшін салыстырмалы, тарихи-құқықтық, жүйелік жəне нормативтік-құқықтық тəсілдер қолданылды, сондай-ақ азаматтық құқықтағы өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың құқықтық мəртебесінің ерекшеліктері анықталды. Азаматтық құқықтағы өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың құқықтық мəртебесін талдау нəтижесінде негізгі проблемалар анықталды: азаматтық-құқықтық қатынастарды реттеудің жеткіліксіздігі, келісімшарттарды рəсімдеуде жəне құқықтарын қорғауда белгісіздік, сондай-ақ біркелкі құқық қолдану практикасының жоқтығы. Сонымен қатар, өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтар мен олардың келісімшарттық серіктестерінің құқықтық сауатсыздығы жиі даулар мен құқықтық белгісіздікке əкеледі. Бұл мəселелерді шешу кешенді тəсілді қажет етеді, оған нормативтік базаға жетілдіру енгізу, өзін-өзі жұмыспен қамтылғандармен өзара əрекеттесу үшін үлгілік келісімшарттар мен ұсыныстар əзірлеу, сондай-ақ азаматтық-құқықтық қатынастардың қатысушыларының құқықтық білім деңгейін көтеру кіреді. Бұл нəтижелердің маңызы — өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтардың құқықтық қорғалуын арттыруға, азаматтық-құқықтық мəмілелердің сапасын жақсартуға жəне даулар мен сот ісінің санын азайтуға мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде жеке кəсіпкерлік белсенділіктің дамуына, нарық қатысушылары арасындағы сенімді нығайтуға жəне өзін-өзі жұмыспен қамту саласындағы құқықтық реттеудің тиімділігін арттыруға ықпал етеді.

Аңдатпа: Қазіргі кезде көші-қон саласындағы мемлекеттік бақылау жүйесі жеткіліксіз тиімді. Көші-қон процестерін реттеуге қатысатын органдар арасындағы өкілеттіктердің нақты бөлінбеуі, бақылау механизмдерінің өзара байланысының əлсіздігі, сондай-ақ нормативтік- құқықтық базаның əлсіздігі осы саладағы қадағалаудың нəтижелілігін айтарлықтай төмендетеді. Сонымен қатар, бақылау органдарының лауазымды тұлғалары мен қоғамдық бақылау институттарының өзара əрекеті фрагментті жəне реттелмеген, бұл əділ əрі ашық көші- қон саясатын қалыптастыруға кедергі келтіреді. Мақалада көші-қон саласындағы бақылау-қадағалау органдарының лауазымды тұлғаларының қызметін талдау жəне олардың қоғамдық бақылау институттарымен өзара əрекеттесу тиімділігін арттыру жолдарын анықтау мақсаты қойылған. Арнайы назар аталмыш субъектілердің өкілеттіктерін құқықтық реттеу мəселесіне жəне көші-қон саласында үйлестіру мен ашықтықты жетілдіру бойынша ұсыныстарды əзірлеуге аударылады. Жұмыста жүйелік, нормативтік-құқықтық, салыстырмалы-құқықтық жəне институционалдық əдістер қолданылады. Қолданыстағы нормативтік актілер, мемлекеттік жəне қоғамдық институттар арасындағы өзара əрекеттесу құрылымы, сондай-ақ құқық қолдану практикасының мысалдары талданады. Зерттеу нəтижесінде негізгі мəселелер анықталды: көші-қон бақылауын жүзеге асыратын органдар арасындағы құзыреттердің анық еместігі; мемлекеттік жəне қоғамдық құрылымдар арасындағы тұрақты өзара əрекеттің болмауы; сондай-ақ мұндай үйлестіруді реттейтін нормативтік база əлсіздігі. Реформалау бағыттары ұсынылды: көші-қон бақылауына қатысушылардың өкілеттіктерін нақтылау жəне нормативтік бекіту, қоғамдық құрылымдармен институционалдық өзара əрекеттесу механизмдерін құру, сондай-ақ азаматтық қоғамның көші- қон процестерін мониторингтеуге қатысуын кеңейту. Нəтижелердің маңызы – ашық жəне əділ көші-қон саясатын қалыптастыруға ықпал ететін ұсыныстарды əзірлеуде. Мемлекеттік жəне қоғамдық институттардың өзара əрекеттесу тиімділігін арттыру көші-қон ағындарына бақылауды күшейтіп қана қоймай, азаматтар мен мигранттардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз етіп, құқық тəртібін нығайтуға жəне мемлекеттік органдарға сенімді арттыруға мүмкіндік береді.

Аңдатпа: Метакогнитивті дағдылар-бұл оқушылардың ойлау процестерін білу, Бақылау жəне реттеу қабілеті. Соңғы жылдары зерттеушілер бұл дағдыларды дамытуға ерекше назар аударды, өйткені олар автономды оқытуды, сыни ойлауды жəне академиялық ортада табысқа жетуді қалыптастырудың кілті болып табылады. Зерттеудің негізгі мақсаты оқушылардың метакогнитивті дағдыларын дамытудағы ойлауды бейнелеу құралдарының тиімділігін зерттеу болды. Теориялық əдістер: ғылыми əдебиеттерді талдау, ойлауды визуализациялау тəсілдерін салыстырмалы талдау, эмпирикалық əдістер: педагогикалық эксперимент, оқушыларды тестілеу, сауалнамалар мен сауалнамалар, статистикалық əдістер: үлгерімді сандық талдау, корреляциялық жəне салыстырмалы талдау əдістерін қолдана отырып деректерді өңдеу. Бұл мақалада ағылшын тілінде оқитын 11 сынып оқушылары арасында Павлодар қ.химия-биологиялық бағыттағы Назарбаев Зияткерлік мектебінде (ХБН НЗМ) оқу жылы ішінде жүргізілген практикалық зерттеу нəтижелері келтірілген.

Аңдатпа: Мақалада психология студенттерінің университетте оқу кезіндегі интеллектуалдық қабілеттерінің өзгеруіне сыртқы жəне ішкі факторлардың əсері мəселесі қарастырылған. Мақсаты: психология студенттерінің оқу-тəрбие үрдісіндегі интеллектуалдық қабілеттерінің динамикасының ерекшеліктерін анықтау. «Равеннің прогрессивті матрицалары», «Г. Айзенктің интеллект сынағы» əдістемесі. Мақалада интеллектуалды қабілеттер психология студенттерінің оқу бағдарламасын сəтті игеруін қамтамасыз ететін танымдық саланың негізгі компоненті ретінде қарастырылады. ЖОО-да оқудың бірінші жылындағы зияткерлік даму динамикасын талдауға басты назар аударылды. Вербалды жəне вербалды емес интеллект көріністерінің ерекшеліктері, олардың болашақ психологтарды кəсіби даярлау процесіндегі маңыздылығы ашылады. Равеннің прогрессивті матрицалары мен интеллект тесті эмпирикалық негіз ретінде пайдаланылды. Эйзенка, логикалық ойлауды, аналитикалық қабілеттерді жəне жалпы интеллект деңгейін бағалауға бағытталған. Зерттеуге "Психология" мамандығы бойынша оқитын бірінші курстың 23 студенті қатысты. Нəтижелерді салыстырмалы талдау ұпайлардың өсуінен көрінетін интеллектуалды көрсеткіштердің оң динамикасын тіркеуге мүмкіндік берді.

Аңдатпа: Бұл зерттеу жаһандану мен мəдениетаралық коммуникация жағдайында тілді мəдени шындықты қабылдау мен түсіндіру құралы ретінде қарастыру мəселесін көтереді. Тіл тек коммуникация құралы ғана емес, когнитивтік үлгілер мен мінез-құлық нормаларын қалыптастыратын мəдени код ретінде түсіндіріледі. Зерттеудің мақсаты – тіл арқылы мəдени мағыналар қалай құрылып, бейнеленіп жəне жеткізілетінін анықтау жəне ғылыми тұрғыдан негіздеу. Зерттеу əдістемесі пəнаралық тəсілге негізделген: когнитивтік лингвистика, тіл философиясы, лингвомəдениеттану жəне антропология. Негізгі əдістер: салыстырмалы-сопоставительный талдау, когнитивтік жəне интерпретациялық тəсілдер, контент-талдау жəне этнолингвистикалық элементтер. Нəтижесінде тілдегі мəдени мағыналарды білдіру тетіктері айқындалды: метафоралар, тұрақты тіркестер, категориялау, тілдік тыйымдар жəне ритуалды формулалар. Сепир-Уорфтың лингвистикалық салыстырмалылық гипотезасы расталды. Зерттеу тілді тек бейнелеуші емес, мəдени шындықты құрастырушы құрал ретінде қарастырады. Нəтижелер білім беру, аударма, мəдениетаралық қарым-қатынас жəне гуманитарлық саясат үшін маңызды теориялық жəне практикалық маңызға ие

Аңдатпа: Мақалада тілдегі номинацияны зерттеу əдісі ретінде лексикалық бірліктерді этимологиялық талдаудың маңыздылығы қарастырылады. Этимологияның сөздердің дамуына əсер ететін тарихи жəне мəдени қабаттарды ашуға қалай көмектесетіні қарастырылады, сонымен қатар ұлттық бірегейлік пен дүниетанымды зерттеудегі этимологиялық тəсілдің рөлі нақтыланады. Қазақ жəне орыс тілдерінен алынған мысалдар арқылы сөздердің мағынасын қалыптастыру процестері жəне олардың мəдени дəстүрлермен байланысы талданады. Тілде көрсетілген əлеуметтік өзгерістер мен мəдени өзгерістерге де назар аударылады. Жұмыс этимологияның тек лексикология үшін ғана емес, сонымен қатар əлеуметтік антропология, мəдениеттану сияқты пəндер үшін маңыздылығын, сондай-ақ оның тарихи жадыны қалпына келтірудегі жəне мəдени процестерді түсінудегі рөлін көрсетеді. Зерттеу этимологиялық талдаудың тарихи жəне тілдік мұраның тереңдігі мен алуан түрлілігін ашатын мəдени сəйкестікті зерттеу мен сақтаудың қуатты құралы ретінде қалай қызмет ететінін көрсетеді.