Аңдатпа: Қазіргі əлемде экономикалық өсу цифрлық технологияларды əртүрлі көбею процестеріне енгізумен тығыз байланысты, бұл "цифрлық экономика"тұжырымдамасының пайда болуына əкеледі. Жақында бұл салаға зерттеушілер мен сарапшылардың қызығушылығы артып, көптеген ғылыми жəне медиа басылымдардың пайда болуына əкелді. Дегенмен, өсіп келе жатқан зерттеулерге қарамастан, экономикадағы цифрландыру процестерін түсіну салыстырмалы түрде үстірт деңгейде қалып отыр. Бұл мақалада Қазақстан өнеркəсібін цифрландырудың ағымдағы деңгейі талданады жəне оның одан əрі даму перспективалары зерттеледі. Цифрландыру процесінде ел алдында тұрған негізгі проблемалар, соның ішінде білікті кадрлардың жетіспеушілігі, инфрақұрылымды жаңғырту қажеттілігі жəне жаңа технологияларға инвестицияларды ынталандыру үшін жағдайлар жасау ерекшеленеді. Қазақстанда цифрландырудың проблемалары мен перспективаларын жан-жақты талдау үшін деректерді сапалы бағалау əдістері, негізгі мүдделі тараптармен тереңдетілген зерттеулерді, халықаралық тəжірибені зерделеуді, сондай-ақ инфрақұрылымды, білім беру бастамаларын жəне нормативтік-құқықтық негіздерді талдауды қоса алғанда, Талдамалық əдістер мен дедукция пайдаланылды. Нəтижелер жəне олардың маңыздылығы қорытындылай келе, Қазақстан экономикасын цифрлық трансформациялауда табысқа жету үшін осы мəселелерді шешуге кешенді көзқарастың маңыздылығы атап өтіледі.

Аңдатпа: Қазіргі уақытта жасанды интеллект (AI) технологияларының күрт өсуі байқалады, олар барлық дерлік салаларда қолданыла бастайды. Сонымен қатар, жасанды интеллектті пайдалану туралы айтатын болсақ, адамдардың басты қорқынышы-бұл жұмыстан босату каскады басталады, өйткені робот тапсырмаларды жақсырақ жəне дəлірек орындайды. Бұл мақалада жасанды интеллекттің қазіргі экономикаға əсері осы аспект бойынша ғана емес қарастырылады. АИ-нің қазіргі экономикаға, ЖІӨ-ге, өнімділікке, жұмыссыздық деңгейіне əсері туралы талдау жүргізу. Мəселені микроэкономикалық жəне макроэкономикалық деңгейде қарастырыңыз. Макроэкономикалық статистиканы жинау, осы секторға инвестициялар деңгейі, AI қолдану мүмкіндіктерін зерттеу. Алынған мəліметтердің арақатынасы жəне оларды экономикада болып жатқан оқиғалардың суретін алу үшін түсіндіру. Нəтижелер жəне олардың маңыздылығы жүргізілген талдау қазіргі уақытта барлық үлкен тақырыптарға қарамастан, AI əлемдік экономикаға айтарлықтай əсер етпейтінін көрсетеді. Бұл жекелеген ұйымдар мен адамдар үшін көптеген пайда əкелді, бірақ бұл жұмыс орындарының азаюына əсер етпеді, бұл технологияны енгізуге қарсыластар қорқады. Сонымен қатар, əзірге AI жекелеген елдердің ЖІӨ-нің шағын катализаторы болып табылмайды

Аңдатпа: Өңірдің энергетикалық жəне коммуналдық секторларын дамыту бүгінгі күні орнықты əлеуметтік-экономикалық дамуды қамтамасыз етуде, халықтың өмір сүру сапасын арттыруда жəне экологиялық тұрақтылыққа қол жеткізуде шешуші рөл атқарады. Мақалада өңірлердің бірінде – Павлодар облысында осы секторлардың дамуының негізгі сипаттамалары мен көрсеткіштері, сондай-ақ олардың өңірдің экономикалық жəне əлеуметтік тұрақтылығына əсері қарастырылады. Ағымдағы қиындықтар мен оларды жеңу стратегияларына ерекше назар аударылады. Мақсаты осы бап өңірдің энергетикалық жəне коммуналдық секторларын дамытудың негізгі сипаттамалары мен көрсеткіштерін талдау, олардың орнықты дамумен өзара байланысын анықтау жəне оларды жетілдіру жөнінде ұсыныстар беру болып табылады. Мақалада ағымдағы тенденциялар мен перспективаларды бағалау үшін жүйелік талдау, экономикалық модельдеу жəне салыстырмалы талдау əдістері қолданылады. Зерттеу нəтижелері энергетика жəне коммуналдық секторларды тиімді дамыту заманауи технологияларды енгізуді, басқаруды жақсартуды жəне мемлекеттік қолдауды талап ететінін көрсетеді. Бұл энергия тиімділігін арттыруға, экологиялық тəуекелдерді азайтуға жəне халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға ықпал етеді.

Аңдатпа: Өзбекстандағы электрондық коммерцияның қарқынды өсуі бизнес басқару, мемлекеттік реттеу жəне жаңа операциялық модельдерді əзірлеу салаларында қиындықтар тудырады. Дəстүрлі реттеу жəне шешім қабылдау тəсілдері цифрлық экономиканың күрделілігін шешуде көбіне тиімсіз. Мемлекеттік басқаруды жетілдіру жəне нарықтың тиімділігін арттыру үшін жасанды интеллектті (ЖИ) енгізу қажет. Бұл мақалада ЖИ-дің Өзбекстандағы электрондық коммерция саласына енгізу мүмкіндіктері қарастырылады. Ол бизнес басқаруды оңтайландыруға, инновациялық модельдерді құруға жəне мемлекеттік реттеуді жақсартуға бағытталған. Зерттеу барысында трендтерді болжау жəне балама басқарушылық шешімдерді əзірлеуге арналған математикалық модельдер жасалды. Олар білім базасы мен өнідірістік логика қағидаттарын қолданады. Зерттеу барысында жасанды интеллектке негізделген болжамды құралдарды жасау үшін математикалық модельдеу əдістері қолданылды. Бұл модельдер шешім қабылдау процестерін автоматтандыру үшін білім базасы мен өндірістік логиканы пайдаланады. Сондай-ақ, ЖИ-дің мемлекеттік реттеу саласындағы қолданылуы нарықты бақылау, заңбұзушылықтарды анықтау жəне əкімшілік рəсімдердің тиімділігін арттыру тұрғысынан талданды. Зерттеу нəтижелері көрсеткендей, электрондық коммерцияны мемлекеттік реттеуге ЖИ енгізу нарықтық бақылауды жақсартуға, заңбұзушылықтарды анықтау мен алдын алуды күшейтуге жəне əкімшілік рəсімдердің тиімділігін арттыруға айтарлықтай ықпал ете алады. Білім базасы мен өндірістік логика қағидаттарын қолдану шешім қабылдау процестерін автоматтандыруға мүмкіндік береді, бұл олардың дəлдігі мен тиімділігін арттырады. Қорытындысында электрондық коммерцияны басқарудың заманауи əдістері ұсынылады. Бұл əдістер мемлекеттік басқаруды жетілдіруге, стратегиялық дамуды қолдауға жəне реттеудің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Осылайша, бұл шаралар Өзбекстанның цифрлық экономикасын дамытуға, бизнес пен тұтынушылар үшін қолайлы жағдайлар жасауға ықпал етеді.

Аңдатпа: Мақаланың мақсаты-білім беру жəне денсаулық сақтау саласындағы кеңейтілген шындықты (виртуалды шындық, кеңейтілген шындық, аралас шындық) пайдалану жəне XR технологиялары адамдарға жаңа стартаптар мен жаңа бизнестерді құру үшін ұсына алатын мүмкіндіктер туралы айту. Мақалада бизнес пен білім берудің əртүрлі салаларында қолдану, экономика мен қоғамға əсер ету, сондай-ақ XR халықтың осал топтарының күнделікті өміріне қалай көмектесе алатындығы жəне осы технологияларды қолдану кезінде қандай проблемалар туындайтыны қарастырылады. Білім беру жəне денсаулық сақтау саласындағы кеңейтілген шындықты (виртуалды шындық, кеңейтілген шындық, аралас шындық) пайдалануды, xr технологияларының адамдар мен бизнеске ұсынатын мүмкіндіктері мен артықшылықтарын, сондай-ақ экономика мен қоғамға əсерін сипаттаңыз. Зерттеу осы саладағы тікелей тəжірибеге жəне əртүрлі жобаларды (соның ішінде мүдделі тараптардың негізгі топтарымен, XR зерттеушілерімен, XR компанияларының өкілдерімен сұхбаттарды, ғылыми зерттеулерді, табыс тарихын оқуды) жүзеге асыру үшін жүргізілген зерттеу кезеңінде жиналған деректерге негізделген. Зерттеудің нəтижесі білім беру жəне денсаулық сақтау саласында XR қолдану туралы қазіргі білім жəне тиісті бизнес мүмкіндіктері болып табылады.

Аңдатпа: Қазақстан Республикасында бірқатар моноқалалар (моногородтар) бар, олар индустриализация кезеңінде, ел Кеңес Одағына қосылған кезде, негізінен ірі кəсіпорындар негізінде құрылған. Бұл қалалар əртүрлі экономикалық жағдайларға тап болды, кейбіреулері гүлденсе, басқалары бір салаға тəуелділіктен қиындықтармен бетпе-бет келді. Осы қалалардың дамуы мен экономикалық тұрақтылығы елдің өңірлік дамуы үшін маңызды мəселелер болып табылады. Бұл мақалада Қазақстанның моноқалаларының экономикалық жағдайы қарастырылған, олардың даму тенденциялары, негізгі салалардың жағдайы жəне олар тап болған қиындықтар анықталған. Мақсат – осы қалалардың əлеуметтік-экономикалық жағдайларын жақсарту мүмкіндіктерін бағалау жəне олардың болашақтағы өсуі үшін негізгі саясаттарды анықтау. Мақалада аналитикалық əдістер, сапалы жəне сандық деректер пайдаланылады. Зерттеу статистикалық талдауға негізделген, соның ішінде демографиялық трендтер, өндірістік көрсеткіштер жəне негізгі кəсіпорындардың құрылымы қарастырылады. Сонымен қатар, моноқалалардың дамуын қолдауға бағытталған түрлі мемлекеттік бағдарламалар мен стратегиялар қарастырылған. Зерттеу нəтижелері бойынша Қазақстанның 70 % моноқалалары экономикалық тұрғыдан тұрақты, ал бұл қалаларда тау-кен өндірісі, металлургия жəне энергетика сияқты салалар маңызды рөл атқарады. Алайда, 30 % қалалар экономикалық тоқырау жəне ескі инфрақұрылымға тəуелділік сияқты күрделі мəселелермен кездесуде. Зерттеу моноқалаларды жандандыру үшін инфрақұрылымды жаңарту, салаларды əртараптандыру жəне кəсіпкерлікке қолайлы жағдайлар жасау сияқты көп қырлы тəсілдерді қажет ететінін көрсетеді.

Аңдатпа: Ауылды дамытудың өзекті мəселелерінің ішінде əлеуметтік инфрақұрылым маңызды орын алады. Қазіргі таңда бұл шешімін таппай келе жатқан мəселелердің бірі. Мақалада ауылдық елді мекендердің əлеуметтік инфрақұрылымын дамытудың өзекті мəселелері, оның ішінде қаржыландырудың жеткіліксіздігі, материалдық-техникалық базаның əлсіздігі, білікті кадрлардың тапшылығы жəне əлеуметтік қызметтерге қолжетімділіктің шектелуі қарастырылған. Зерттеудің мақсаты – ауылдың əлеуметтік инфрақұрылымының қазіргі жағдайына талдау жасау, негізгі проблемаларды анықтау жəне оларды жою бойынша ұсыныстар əзірлеу. Зерттеудің əдіснамалық негізін салыстырмалы талдау, статистикалық əдіс, сараптамалық бағалау жəне социологиялық сауалнамалар құрайды. Зерттеу нəтижелері. Зерттеу нəтижелері халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға, қалаларға көші-қон деңгейін төмендетуге жəне ауылдық аумақтардың тұрақты дамуына ықпал етуге мүмкіндік беретін ауылдық əлеуметтік инфрақұрылымды жаңғыртудың кешенді тəсілінің маңыздылығын көрсетеді. Нəтижесінде əлеуметтік инфрақұрылымды дамытудағы негізгі кедергілер анықталды. Талдау негізінде əлеуметтік инфрақұрылымды басқару тиімділігін арттыру тетіктері, оның ішінде мемлекеттік-жекеменшік əріптестік, қызметтерді цифрландыру жəне ауылдық елді мекендерді қолдаудың мақсатты бағдарламаларын əзірлеу ұсынылады. Зерттеудің практикалық маңыздылығы алынған нəтижелерді ауылдық аумақтарды тұрақты дамыту жəне ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасын жақсарту бағдарламаларын əзірлеу үшін пайдалану мүмкіндігінде болып табылады. Ұсынылған қорытындылар ауылдық аймақтарды дамытуға мүдделі мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары жəне инвесторлар үшін пайдалы болуы мүмкін.

Аңдатпа: Мақалада цифрлық технологиялардың дамуына, жаһандануға жəне бəсекелестік ортаның өзгеруіне байланысты ұйымдардағы менеджмент процестерін жетілдірудің заманауи тенденциялары қарастырылады. Цифрлық шешімдерді (ERP, CRM, жасанды интеллект, big Data) енгізуге, басқарудың икемді əдістеріне (agile, lean) жəне ESG принциптерін корпоративтік басқаруға біріктіруге ерекше назар аударылады. Жетекші компаниялардың (Google, Amazon, Tesla) тəжірибелерін талдау табысты басқарудың негізгі факторларын анықтады, олардың арасында бейімделу, клиентке бағдарлану, data-driven тəсілін қолдану жəне инновацияның корпоративтік мəдениеті. Мақалада салыстырмалы талдау əдістері, кейс-стади жəне Google, Amazon жəне Tesla сияқты жетекші компаниялардың тəжірибесін талдауға негізделген сапалық жəне сандық зерттеулер қолданылады. Цифрлық технологияларды жəне басқарудың икемді əдістерін енгізу туралы деректер пайдаланылды. Автоматтандыруды, ұйымдық құрылымдардың икемділігін жəне қызметкерлердің құзыреттерін дамытуды қамтитын бизнес- процестердің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар əзірленді. Мақалада келтірілген тұжырымдар ұйым басшыларына, бизнес-талдаушыларға жəне менеджмент зерттеушілеріне пайдалы болуы мүмкін.

Аңдатпа: Қосылған құн салығы (ҚҚС) Қазақстанның салық жүйесінің негізгі элементі жəне мемлекеттік бюджетті толықтырудың маңызды көзі болып табылады. Оның əмбебап сипаты тұтынушылық сұранысқа, қаржылық операциялардың ашықтығына жəне инвестициялық ахуалға əсер ете отырып, экономиканың барлық салаларын қамтуға мүмкіндік береді. Жаһандану жəне цифрландыру жағдайында елдің салық саясаты ҚҚС əкімшілендірудің тиімділігін арттыруға, көлеңкелі экономиканы төмендетуге жəне бизнес үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған тұрақты реформаларға ұшырайды. Бұл жұмыста ҚҚС-тың теориялық аспектілері, оның эволюциясы жəне Қазақстанның салық жүйесіндегі қазіргі жағдайы қарастырылады. Салықтың фискалдық жəне реттеуші функцияларына талдау жүргізілді, əкімшілендіру мəселелері жəне олардың экономикаға əсері анықталды. Салық заңнамасы мен цифрлық бақылау құралдарының өзгерістерінің ҚҚС жинау тиімділігіне əсеріне ерекше назар аударылды. Зерттеу негізінде оның фискалдық тиімділігін арттыруға, кəсіпкерлерге салық жүктемесін азайтуға жəне салық жүйесінің ашықтығын арттыруға бағытталған ҚҚС алу тетігін жетілдіру бойынша ұсыныстар ұсынылды. Зерттеу гипотезасы ҚҚС-ты сауатты басқару тұрақты экономикалық дамуға, көлеңкелі экономика деңгейінің төмендеуіне жəне елдегі іскерлік ахуалдың жақсаруына ықпал етеді.

Аңдатпа: Халықтың сыртқа кетуінен, өмір сүру деңгейінің төмендеуінен, инфрақұрылымның жеткіліксіздігінен жəне мемлекет тарапынан əлсіз қолдаудан көрінетін ауылдық аумақтарды дамытудағы теңгерімсіздік аймақтардың тұрақты əлеуметтік-экономикалық өсуіне кедергі келтіреді. Міндеті: əлеуметтік, экономикалық жəне экологиялық құрамдастарды ескере отырып, ауылдық аумақтардың тұрақты дамуына ықпал ететін мемлекеттік реттеудің тиімді тетіктерін анықтау. Əдістері: зерттеу жүйелік жəне салыстырмалы талдауға, статистикалық модельдеуге, сонымен қатар ауыл саясаты саласындағы нормативтік құқықтық базаны талдауға негізделген. Нəтижелер жəне олардың маңыздылығы ауылдық аумақтардың тұрақты дамуының негізгі кедергілері анықталды жəне мемлекеттік реттеуді жетілдіру бағыттары ұсынылды, оның ішінде аграрлық секторды ынталандыру, əлеуметтік инфрақұрылымды жақсарту жəне тұрақты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету шаралары қарастырылды. Нəтижелер ауылдық аймақтарды дамытуды басқарудың кешенді тəсілін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Зерттеудің практикалық маңыздылығы қорытындылар мен ұсыныстарды мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары ауылдық аумақтарды дамыту бағдарламаларын қалыптастыруда, сондай-ақ өңірлік деңгейде аумақтық жоспарлаудың тұрақты стратегияларын жобалау шеңберінде пайдалана алады.